Freblanki - ponadczasowy styl cz. I

„Wychowawca istotny, nauczyciel ciągle wykazuje się w roli dwoistej,
działa i wyczekuje, stanowi i daje wolność (…).”

(Strzemeska, Weryho, 1895, s. 36)

Dawno sformułowana przez F. Froebla istota roli nauczyciela – wychowawcy nie straciła na aktualności ani wartości, mimo upływu lat. Zmieniają się warunki życia, następują przemiany mentalne, społeczne, cywilizacyjne, kulturowe; dynamicznie rozwijają się nowe technologie, co oczywiście wpływa również na rzeczywistość pedagogiczną. Jej kreowanie, zachowanie odpowiednich proporcji między tradycją a nowoczesnością, ważenie tego, co prawdziwie wartościowe dla dziecka i nauczyciela, a co jest tylko pozorem i komercyjnie wygenerowaną potrzebą, wymaga od pedagogów nieustannej refleksji i głębokiej świadomości siebie i wychowanków.

Profesjonalne funkcjonowanie nauczyciela wymaga dziś poszukiwania rozwiązań, optymalizowania działań, otwartości na zmiany, innowacyjności. Innowacyjność nie jest równoznaczna z nowością i współczesnością, bywa wręcz przeciwnie. Warto powracać do źródeł dawnych koncepcji pedagogicznych i wdrażać je do dzisiejszej edukacji. 

Okazuje się, tak jak w przypadku pedagogiki Froebla, że to, co tradycyjne i proste może odpowiadać na współczesne problemy i potrzeby świata pedagogiki przedszkolnej. Nauczyciel musi się wykazać w takim przypadku elastycznością i głęboką świadomością siebie oraz swoich wychowanków, aby zachować z tradycji to, co kluczowe, podstawowe, co stanowi sedno, kwintesencję, zarazem dostosowując się do współczesnych realiów, rzeczywistości, problemów.  

Mimo mnogości bodźców docierających do dzieci (telewizja, gry komputerowe, tablety, telefony, multifunkcyjne zabawki), harmonijny rozwój dziecka wymaga koncentracji na jego naturalnych – pierwotnych potrzebach poznawczych związanych z eksploracją, etykietowaniem, doświadczaniem nowości, utrwalaniem znanego, tworzeniem obrazu świata oraz zadawaniem pytań (Kielar Turska 2000). Ich stymulowanie i zaspokajanie w toku codziennej pracy dydaktyczno-wychowawczej wywołuje w dziecku aktywność prowadzącą do zmiany aktualnej fazy rozwoju – poszukiwanie informacji, wnioskowanie, analizowanie, doświadczanie, utrwalanie pojęć i czynności już znanych. Proces kształcenia musi podtrzymywać naturalną ciekawość dziecka, ponieważ podnosi ona motywację, zaangażowanie, eliminuje nudę, pomaga w rozumieniu, a nie pamięciowym opanowaniu materiału (Bruner 2006).

Koreluje to w pełni ze wspominaną na początku dwoistością roli nauczyciela freblowskiego, który – pracując w instytucji edukacyjnej – musi odpowiedzieć sobie na pytania:

* Czy pozwolić dzieciom na swobodę działania, czy realizować ściśle określony program, plan?

* Dać wychowankom możliwość wyboru podejmowanych aktywności czy wyznaczać zadania?

* Współtworzyć z dziećmi codzienne sytuacje edukacyjne czy stawiać je przed faktem dokonanym?

* Prezentować i oczekiwać odtwarzania czy rozwijać zdolności kreacyjne?

Powyższe pytania towarzyszą pedagogom ze względu na często odczuwany dysonans pomiędzy postulatami i założeniami dotyczącymi pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym (konstruktywizm, nurt emancypacyjny, partnerstwo) a instytucjonalnymi i programowymi wymogami edukacyjnymi. 

Nauczyciel zobowiązany jest do ciągłego planowania pracy i jej ewaluacji, realizowania podstawy programowej w konkretnym czasie, diagnozowania  i oceniania swoich wychowanków za pomocą skal punktowych. Idea aktywności i swobody dziecka w procesie nauczania–uczenia się staje się więc bardzo trudna do wprowadzenia do praktyki edukacyjnej.

W związku z tym zdarza się, że nauczyciele z długoletnim stażem nie starają się zmieniać swoich metod i pozostają wierni autokratycznemu stylowi nauczania, podawaniu wiedzy, a młodzi nauczyciele – naśladując ich zachowania - często od razu wchodzą w tryb nadmiernego dydaktyzmu, pedantyzmu edukacyjnego. Są oczywiście i inni nauczyciele, którzy charakteryzują się szeroko rozumianą innowacyjnością – poszukują nowych rozwiązań, są otwarci na zmiany, dostosowują lub przekształcają już gotowe programy edukacyjne do potrzeb swoich wychowanków. Podstawą dostosowania formy i treści do rozwoju wychowanków jest ich znajomość, szacunek do nich oraz respektowanie zasady indywidualności. Te zasady – dziś nadal niezwykle aktualne ustanowił Froebel zasadami regulującymi pracę oraz określającymi rolę nauczyciela.

Literatura:

- Bruner S. Jerome, "Kultura edukacji", Wydawnictwo Universitas 2006

- Kielar-Turska M., "Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny", w: "Psychologia rozwoju człowieka", red. nauk. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, t. 2. Warszawa 2000

- Strzemeska J., Weryho M., "Wychowanie przedszkolne. Podręcznik dla wychowawców", Księgarnia Teodora Parnickiego, Warszawa 1895